آرش غفوری
اعتراضات آبان ماه سال ۱۳۹۸ به صورت معنی‌داری با کاهش آرای مشارکت در انتخابات مجلس یازدهم ارتباط دارد؛ در عین حال هیچ رابطه معنی‌داری میان رد صلاحیت‌های گسترده اصلاح‌طلبان و کاهش مشارکت انتخاباتی وجود ندارد.
تحلیل میزان مشارکت ایرانی‌ها در ۲۰۲ حوزه انتخاباتی (از کل ۲۰۷ حوزه) مجلس یازدهم نشان می‌دهد که تنها در ۵ حوزه انتخاباتی، مشارکت شهروندان نسبت به انتخابات قبل افزایش داشته و در ۱۹۷ حوزه انتخاباتیِ دیگر، تعداد آرای به صندوق ریخته‌شده کمتر از انتخابات مجلس دهم در سال ۱۳۹۴ بوده است. متوسط کاهش آرا حدود ۲۵ درصد است. حوزه‌های انتخاباتی اقلیت‌های دینی در این تحلیل در نظر گرفته نشده است.
با مشخص شدن این میزان کاهش مشارکت نسبت به انتخابات گذشته دو فرضیه در میان تحلیلگران و بازیگران سیاسی به عنوان دلایل این امر برجسته شده است. اولین فرضیه، اعتراضاتی است که حدود چهار ماه پیش از انتخابات، بخش‌هایی از کشور را فرا گرفت. دومین فرضیه، رد صلاحیت‌های گسترده است که باعث شد اکثر گروه‌های اصلی اصلاح‌طلب از ارائه لیست‌های انتخاباتی محروم بمانند. با تحلیل نتایج در حوزه‌های انتخاباتی و در مقایسه انتخابات مجلس یازدهم با انتخابات مجلس دهم می‌توان ادعا کرد که رابطه معنی‌داری بین اعتراضات و کاهش میزان رای دادن وجود دارد، اما چنین رابطه‌ای بین کاهش میزان رای دادن در ۲۰۲ حوزه انتخاباتی و عدم ارائه لیست توسط گروه‌های اصلی اصلاح‌طلب مشاهده نمیشود.
اعتراضات آبان‌ماه ۱۳۹۸
در آبان‌ماه سال ۱۳۹۸، تنها حدود ۴ ماه پیش از انتخابات مجلس، تعداد ۳۵ حوزه انتخاباتی شاهد نوعی از اعتراض بوده‌اند و در ۲۷ حوزه این اعتراض‌ها با خشونت هم همراه بوده است. متوسط کاهش آرا به تفکیک کل حوزه‌های انتخاباتی در انتخابات مجلس یازدهم (سال ۱۳۹۸) نسبت به انتخابات مجلس دهم (سال ۱۳۹۴) حدود ۲۴.۸ درصد است؛ اما همین امر برای حوزه‌هایی که در آنها طی چهار ماه گذشته اعتراض صورت گرفته است ۳۳.۳ درصد است و تفاوت این دو به لحاظ آماری معنی‌دار تعریف میشود (برای مشاهده تحلیل آماری به صفحه گت‌هاب ما مراجعه کنید). این رقم برای حوزه‌هایی که در آنها اعتراض همراه با خشونت است بیشتر هم میشود و به ۳۷.۲ درصد می‌رسد.
از جمله این حوزه‌های انتخاباتی می‌توان به مریوان و سروآباد (۵۵ درصد)، بوکان (۵۵ درصد)، تبریز، اسکو آذرشهر (۵۰ درصد)، رباطکریم و بهارستان، شیراز و … اشاره کرد. کمترین میزان کاهش مشارکت در حوزه‌هایی که شاعد اعتراض و خشونت بوده‌اند متعلق به زاهدان و کرمانشاه است که به ترتیب کاهش مشارکت ۲۱ و ۲۲ درصدی را به نام خودشان ثبت کرده‌اند (برای مشاهده میانگین کاهش مشارکت و مقایسه حوزه‌های انتخاباتی مختلف در نمودار پایین از فیلترهای مرتبط استفاده شده است. با فعال یا غیر فعال کردن هر یک از این فیلترها، داده‌های مربوط به متغیر فیلترشده نمایش داده میشود).
رد صلاحیت اصلاح‌طلبان
اصلاح‌طلبان در سال ۱۳۹۴ برای انتخابات مجلس دهم در ۸۴ حوزه انتخاباتی (شامل حداقل یک شهر و بین یک تا سی نماینده) از مجموعه ۲۰۲ حوزه انتخاباتی، لیست ارائه کردند. اگر میزان کاهش مشارکت در انتخابات مجلس یازدهم نسبت به مجلس دهم را صرفا در این ۸۴ حوزه انتخاباتی با کل کشور مقایسه کنیم، هیچ رابطه معنی‌داری به لحاظ آماری مشاهده نمیشود. تفاوت کاهش مشارکت در این حوزه‌ها نسبت به کل کشور تنها چهار دهم درصد (۰.۴) است. درحالی که کاهش مشارکت در کل کشور برابر با ۲۴.۸ درصد است، این رقم برای حوزه‌هایی که اصلاح‌طلبان در انتخابات مجلس دهم لیست معرفی کرده بودند برابر با ۲۵.۲ درصد است که تفاوت چندانی را نشان نمی‌دهد (از فیلترهای نمودار بالا برای بررسی و مقایسه استفاده کنید).
بر این اساس می‌توان چنین ادعا کرد که رابطه ای بین کاهش مشارکت در انتخابات در کل کشور با عدم مشارکت انتخاباتی اصلاح‌طلبان وجود ندارد و با تایید، یا ردِ صلاحیت اصلاح‌طلبان، احتمالا تفاوت قابل ملاحظه‌ای در میزان مشارکت بدست نمی‌آمد.
تحلیل بیشتر
تحلیل بالا، صرفا دو ادعای کاهش مشارکت به دلیل اعتراضات و رد صلاحیت‌ها را مورد بررسی قرار داده است. بدیهی است که در مورد کاهش مشارکت ۲۴.۸ درصدی می‌توان مجموعه‌ای از متغیرهای محلی را از جمله نرخ تورم، بیکاری، رد صلاحیت‌ها، اعتراضات و … از طریق روش‌های آماری مختلف با یکدیگر سنجید و اثر هر یک از متغیرها را در کاهش مشارکت بدست آورد. این امر، مستلزم اطلاعات بیشتری از حوزه‌های انتخاباتی و به صورت دقیق‌تر در سطح شهرستان‌ها است تا تحلیلِ منطبق بر آن داده‌ها صورت بگیرد. متاسفانه فرایند انتشار داده‌های خام در کشور ما از روند خاصی پیروی نمی‌کند. با اینحال من سعی می‌کنم طی هفته‌های آینده تحلیل دقیق‌تری بر اساس متغیرهای بیشتر و نقش آنها در کاهش مشارکت انتخاباتی ارائه بدهم.
نکته دیگری که بیانِ آن در این تحلیل ضروری است، حرف‌ها و حدیث‌هایی است که در مورد مقدار آرا و میزان مشارکت ارائه میشود. برخی اعتقاد دارند دولت عامدانه آرا را بیشتر از رقم واقعی بیان کرده است؛ یا آنکه میزان مشارکت در حوزه‌های انتخاباتی را نیز ذکر نکرده است. در این تحلیل، من مستقل از درستی یا نادرستی این ادعا، کاهش مشارکت انتخابات را بررسی کرده‌ام. همچنین به دلیل عدم ارائه آمار میزان مشارکت در حوزه‌های انتخاباتی و مقدار آرای باطله، از مقدار مطلق آرا در حوزه‌های انتخاباتی طی دو دوره انتخابات اخیر استفاده کرده‌ام. بدیهی است که در صورت دسترسی به میزان مشارکت، امکان ارائهِ تحلیل دقیق‌تر ممکن می‌شد.
در نمودار زیر می‌توانید آمار حوزه‌های مختلف را به تفکیک استان با یکدیگر مقایسه کنید. همانطور که می‌بینید حوزه انتخاباتی میاندوآب، شاهین‌دژ و تکاب در استان آذربایجان غربی بیشترین مقدار کاهش تعداد رای را دارد (۵۶ درصد) و حوزه انتخاباتی دشت آزادگان و هویزه نیز بیشترین مقدار افزایش تعداد رای نسبت به انتخابات قبل را به خودش اختصاص می‌دهد. (۱۲ درصد).
چند نکته:
در مواردی که کل آرای صحیح در شهرستان قابل دسترس نیست، آرای نفر آخر منطبق با انتخابات پیشین و به صورت خیلی محافظه‌کارانه به عنوان مبنا در نظر گرفته شده‌است. به عنوان مثال در تبریز که اطلاعات کل آرا در دسترس نیست، آرای نفر آخر به عنوان 25 درصد کل آرا محاسبه شده است.
در حوزه‌های انتخابی بوشهر و کرمانشاه به جای آرای صحیح، آرای کل مورد محاسبه قرار گرفته است. آرای صحیح در این حوزه‌های انتخابی ارائه نشده است.
در حوزه‌های تک‌نماینده که آرای صحیح اعلام نشده (بجنورد و سپیدان)، این آرا بر اساس نسبت سال ۱۳۹۴ مورد محاسبه قرار گرفته است.
در حوزه انتخابی زنجان، مجموع آرا اعلام نشده است. اما فرمانداری شهرستان زنجان، مجموع آرای نامزدها را به صورت یک فایل تصویری ارائه کرده است. آرای این حوزه بر همین اساس تجمیع شده است.