توسعه در ایران؛ مردان جلوتر از زنان

شاخص‌های مرتبط با توسعه انسانیِ ایران در سال ۱۴۰۰، بیانگر فاصله جنسیتی به نفع مردان و به ضرر زنان است. تنها شاخصی که زنان نسبت به مردان در آن تاحدی برتری دارند شاخص سلامت است. شاخص‌های مرتبط با درآمد و آموزش مانند میانگین سال‌های تحصیل بیانگر آن هستند که مردان در اکثر استان‌های ایران با فاصله زیاد نسبت به زنان برتری دارند.

شاخص‌های اصلی توسعه انسانی به تفکیک جنسیت – سال ۱۴۰۰

از میان شاخص‌های اصلی توسعه انسانی، ما چهار شاخص را انتخاب و وضعیت زنان و مردان را در سال ۱۴۰۰ به تفکیک استان‌های ایران بررسی و در نمودارهای زیر ارائه کرده‌ایم.

اولین شاخص، شاخص تجمعی توسعه انسانی است. تهران و البرز در رتبه اول قرار دارند؛ اما در حالیکه امتیاز تهران و البرز در این شاخص برای مردان برابر با ۸۲۷ واحد است، نمره زنان تنها ۷۴۶ واحد، گزارش شده است. در واقع می‌توان گفت امتیاز بهترین استان ایران از منظر این شاخص برای زنان (استان‌های تهران و البرز) کمتر از استان سی‌ام از منظر این شاخص برای مردان (خراسان شمالی) است. شاخص توسعه انسانی برای زنان در استان‌های تهران و البرز، ۷۴۶ واحد و شاخص توسعه انسانی برای مردان در استان خراسان شمالی برابر با ۷۵۳ واحد است (در مورد شاخص تجمعی توسعه انسانی در این مقاله توضیحات بیشتری داده‌ایم).

شاخص دوم، میانگین سال‌های تحصیلی است که یکی از معیارهای اصلی شاخص توسعه آموزشی به حساب می‌آید. در اکثر استان‌های ایران، میانگین سال‌های تحصیل برای پسران بیشتر از دختران است. البته این مورد استثناهایی هم دارد. از جمله تهران و البرز، اصفهان یا سمنان که در آن میانگین سال‌های تحصیل دختران بیشتر از پسران است.

شاخص توسعه سلامت، تنها شاخصی است که در آن، زنان وضعیت بهتری از مردان در استان‌های ایران دارند. از منظر این شاخص، مازندران رتبه اول را هم در میان مردان و هم در میان زنان به خودش اختصاص می‌دهد. در تنها، دو استان کردستان و اردبیل، مردان وضعیت بهتری دارند.

شاخص آخر هم شاخص درآمد است که مردان با فاصله زیاد جلوتر هستند. سیستان و بلوچستان رتبه آخر استان‌های ایران را از منظر این شاخص برای مردان به خودش اختصاص می‌دهد (۷۳۵ واحد). این رقم تقریبا ۲۵ درصد بیشتر از شاخص توسعه انسانی برای زنان در استان اصفهان است که رتبه اول را در میان زنان به خودش اختصاص می‌دهد (در مورد شاخص درآمد در این مقاله توضیحات بیشتری داده‌ایم).

طبقه‌بندی توسعه انسانی و میانگین سال‌های تحصیل به تفکیک جنسیت در سال ۱۴۰۰ – استان خوزستان

برای بررسی بیشتر شاخص‌های توسعه انسانی در استان‌های ایران در نمودارهای زیر شاخص تجمعی توسعه انسانی را بر اساس جنسیت در سال ۱۴۰۰، به چهار طبقه تقسیم کردیم. همین کار را در عین حال برای شاخص میانگین‌های سال‌های تحصیل هم انجام دادیم تا ببینیم که آیا استان‌هایی که از منظر توسعه انسانی در طبقات برتر قرار دارند، از منظر شاخص‌های دیگر (و در اینجا میانگین‌ سال‌های تحصیل) هم در رتبه‌های برتر قرار دارند یا خیر.

شاخص توسعه انسانی می‌تواند به صورت بالقوه از امکانات مالی کشور یا منطقه (یا در اینجا استان) مورد نظر تاثیر بپذیرد. به عنوان مثال، خوزستان که استانی نفت‌خیز است به صورت بالقوه می‌تواند از پول نفت برای توسعه آموزشی، بهداشتی یا درآمدی استفاده کند و این امر هم، در افزایش مقدار شاخص توسعه انسانی نمایان خواهد شد. بر این اساس می‌توانیم انتظار داشته باشیم که بالا بودن شاخص توسعه انسانی در استان خوزستان، در سایر شاخص‌هایی که تجمیع آنها باعث بالا بودن شاخص توسعه انسانی استان خوزستان (نسبت به سایر استان‌ها) می‌شود، نمایان گردد. اگر چنین امری مشاهده نشد احتمالا یک فرض این است که امکانات در این استان، عادلانه توزیع نشده است. همچنین می‌توان این فرض را هم در نظر گرفت که چون کشور ایران به پول نفت استان خوزستان احتیاج دارد، احتمالا محیط کسب و کار و درآمد در ان نسبتا مناسب است اما این امر در موارد دیگر مانند بهداشت یا آموزش بازتاب پیدا نمی‌کند.

همانطور که نمودار سمت چپ نشان می‌دهد استان خوزستان در طبقه یا خوشه اول در میان استان‌هایی قرار دارد که ما در آنها شاخص توسعه انسانی را در میان زنان و مردان مقایسه کرده‌ایم. استان‌هایی که در این طبقه قرار دارند، توسعه انسانی در آنها در میان زنان و مردان از متوسط کشور بیشتر است.

اگر به نمودار سمت راست نگاهی بیندازیم، می‌بینیم که استان خوزستان در طبقه یا خوشه سوم در میان استان‌هایی قرار دارد که ما در آنها میانگین سال‌های تحصیل دختران و پسران را مورد مقایسه قرار داده‌ایم. در اکثر این استان‌ها، سال‌های تحصیل دختران و پسران در فاصله اطمینان ۹۵ درصد میانگین کشور واقع شده‌اند (منطقه هاشور خورده).

نمودار میله‌ای پایین هم نشان می‌دهد که هر استان تا چه حد در طبقه پایین‌تری از منظر شاخص میانگین سال‌های تحصیل نسبت به شاخص تجمعی توسعه انسانی قرار گرفته است. استان خوزستان تنها استانی است که در رتبه اول استان‌های کشور از منظر شاخص توسعه انسانی قرار دارد اما از منظر شاخص میانگین‌های سال‌های تحصیل، با دو واحد افت در طبقه یا خوشه سوم قرار می‌گیرد. در برخی استان‌ها با یک واحد افت مواجه هستیم و در برخی دیگر از استان‌های هم تفاوتی مشاهده نمی‌شود.

مقایسه شاخص‌های توسعه انسانی در استان‌های ایران به تفکیک جنسیت – سال ۱۴۰۰

در نمودار زیر برای مشاهده بهتر برخی از شاخص‌های مرتبط با توسعه انسانی از قبیل امید به زندگی، سلامت، آموزش و … می‌توانید با انتخاب هر شاخص یا متغیر مورد نظر، استان‌های کشور را با یدیگر در نمودار میله‌ای که به ترتیب مرتب شده است مقایسه کنید.

عددی هم که در پایین خط عمودی نارجی نمایش داده می‌شود متوسط شاخص انتخاب‌شده در استان‌های کشور است.

توضیحات

• عددهای شاخص‌هایی که در این مقاله مورد استناد قرار گرفته بر اساس داده‌هایی است که توسط موسسه گلوبال دیتا لب تهیه شده و ارقام آن از سال ۱۳۶۹ تا سال ۱۴۰۰، به تفکیک استان‌های ایران (و در اکثر سال‌ها به تفکیک زن و مرد) قابل دسترس است. در مواردی که این شاخص‌ها بین صفر و یک هستند (یک بیانگر نمره بهتر است)، ارقام در عدد هزار ضرب شده‌اند.
• عدد شاخص‌های مرتبط با دو استان‌ تهران و البرز برابر با یکدیگر مورد محاسبه قرار گرفته اند.
• فایل خام داده‌ها از طریق فایل گت‌هاب مرتبط با این مقاله قابل دسترس است.