۶ مرداد ۱۴۰۲
شاخص‌های توسعه آموزشی در ایران به صورت مشهودی در مناطق مرکزی کشور بیشتر از مناطق مرزی و حاشیه‌ای است. تنها استان مرزی که شاخص توسعه آموزش در آن تقریبا همسان با مناطق مرکزی است، استان ایلام است.
شاخص توسعه آموزشی در ایران – سال ۱۴۰۰
همانطور که در نقشه پایین مشخص است، به هر میزان که از استان‌های مناطق مرکزی ایران به سمت غرب یا شرق و مناطق حاشیه‌ای ایران می‌رویم، شاخص توسعه آموزشی به نسبت کاهش می‌یابد. شاخص توسعه آموزشی در تهران و البرز برابر با ۸۷۰ واحد و بیشتر از سایر استان‌های کشور است. در نقشه، استان‌هایی که با رنگ سبز مشخص شده‌اند دارای شاخص توسعه انسانی بیشتر از متوسط کشور (۷۶۱ واحد) هستند. چگالی رنگ‌ها بیانگر تفاوت شاخص توسعه آموزشی در استان‌ها نسبت به یکدیگر است.
همچنین در این نقشه مناطقی که با رنگ نارنجی نمایش داده شده‌اند استان‌هایی هستند که در آنها شاخص توسعه آموزشی کمتر از متوسط کشور است. رتبه آخر را سیستان و بلوچستان به خودش اختصاص می‌دهد. ایلام، تنها استان مرزی ایران و خارج از محدوده مرکز است که شاخص توسعه آموزشی در آن بیشتر از متوسط کشور است.
طبقه‌بندی شاخص توسعه آموزشی در استان‌های ایران بر اساس جنس – سال ۱۴۰۰
در نمودار پایین، استان‌های ایران بر اساس شاخص توسعه انسانی در میان دختران و پسران به چهار گروه متفاوت تقسیم شده‌اند. تمام استان‌هایی که در آنها شاخص کل توسعه آموزشی از متوسط کشور بیشتر است (استان‌ها به رنگ سبز در نقشه قسمت قبل) در طبقه یا خوشه اول قرار دارند. یعنی در آنها شاخص توسعه آموزشی در میان دختران و پسران از متوسط کشور بیشتر است. تنها استثنا در این طبقه، استان کهگیلویه و بویر احمد است. در این استان، شاخص توسعه آموزشی برای پسران بیشتر از متوسط کشور و برای دختران کمتر از متوسط کشور است، اما در فاصله اطمینان ۹۵ درصد قرار دارد.
سایر استان‌های ایران به جز سیستان و بلوچستان (خوشه چهارم)، کردستان، آذربایجان غربی و خراسان شمالی (خوشه سوم)، در طبقه یا خوشه دوم قرار دارند.
تعداد معلم برای هر صد هزار دانش‌آموز در استان‌های ایران – سال ۱۴۰۰
برای محاسبه کل توسعه آموزشی، از زیرشاخص‌های متفاوتی استفاده می‌شود و ترکیب آنها با یکدیگر بیانگر عدد کل توسعه آموزشی در یک منطقه و در مقایسه با مناطق دیگر است. از جمله این زیر شاخص‌ها می‌توان به متوسط سال‌های تحصیل، دسترسی به ابزارهای تحصیلی از جمله تعداد مدرسه، فضای آموزشی و موارد دیگر اشاره کرد. در این بخش ما یکی از این زیرشاخص‌ها تحت عنوان تعداد معلم به ازای تعداد مشخصی از دانش‌آموزان (صد نفر) را انتخاب می‌کنیم و استان‌های ایران را با یکدیگر مقایسه می‌کنیم.
همانطور که نمودار پایین نشان می‌دهد، در استان ایلام برای هر صد دانش‌آموز، حدود شش معلم وجود دارد. یعنی تقریبا هر شانزده دانش‌آموز به صورت بالقوه دارای یک معلم هستند (بهترین در کشور). از سوی دیگر در تهران برای هر صد دانش‌آموز حدود ۲.۵ معلم وجود دارد. یعنی هر چهل دانش‌آموز به صورت بالقوه یک معلم دارند که این رقم از سایر استان‌های ایران کمتر است. در توضیح این اختلاف و با توجه به اینکه این هر دو استان در بخش پیشین در طبقه یا خوشه اول قرار داشتند، می‌توان فرضیه‌های متفاوتی را مطرح کرد. از جمله این فرضیه‌ها این است که با توجه به جمعیت استان تهران که حدود ۲۳ برابر استان ایلام است، احتمالا برای بررسی بهتر تهران، این استان باید به مناطق کوچک‌تر تقسیم شود و این شاخص در منطقه‌های جغرافیایی کوچک‌تر با یکدیگر و حتی با بقیه کشور مورد مقایسه قرار گیرند. در این صورت، برای بررسی زیرشاخص‌های آموزش، تهران به صورت کل نمی‌تواند با دیگر استان‌های ایران مقایسه شود و احتمالا با توجه به تفاوت مناطق جغرافیایی، ما با تبعیض‌هایی در مناطق مختلف تهران مواجه خواهیم شد. بررسی این موضوع البته خارج از محدوده این مقاله است اما به عنوان یک فرضیه ارزش بررسی و تحلیل ثانویه را داراست.
توضیحات
- عددهای شاخص‌هایی که در این مقاله مورد استناد قرار گرفته بر اساس داده‌هایی است که توسط موسسه گلوبال دیتا لب تهیه شده و ارقام آن از سال ۱۳۶۹ تا سال ۱۴۰۰، به تفکیک استان‌های ایران (و در اکثر سال‌ها به تفکیک زن و مرد) قابل دسترس است. در مواردی که این شاخص‌ها بین صفر و یک هستند (یک بیانگر نمره بهتر است)، مانند شاخص توسعه آموزشی، ارقام در عدد هزار ضرب شده‌اند.
- عددهای مرتبط با تعداد دانش‌آموزان، معلمان و کادر مدیریت از سالنامه آماری سال ۱۴۰۰ که توسط مرکز آمار ایران ارائه شده، استخراج شده است.
- در اعداد مرتبط با داده‌های موسسه گلوبال دیتا لب، شاخص‌های مرتبط با دو استان تهران و البرز برابر با یکدیگر مورد محاسبه قرار گرفته اند.
- فایل خام داده‌ها از طریق فایل گت‌هاب مرتبط با این مقاله قابل دسترس است.