تامین اجتماعی یا بیمه سلامت؛ انتخاب استان‌ها کدام است؟

مقایسه افراد تحت پوشش سازمان تامین اجتماعی و سازمان بیمه سلامت ایران نشان می‌دهد ساکنان استان‌هایی که توسعه‌ یافته‌تر هستند بیشتر تحت پوشش سازمان تامین اجتماعی قرار دارند. استان‌های کمتر توسعه‌یافته در ایران تحت پوشش سازمان بیمه سلامت ایران قرار می‌گیرند.

مقایسه پوشش تامین اجتماعی و بیمه سلامت در استان‌های ایران

در دو نقشه زیر، استان‌های ایران بر اساس فراگیری پوشش سازمان تامین اجتماعی و سازمان بیمه سلامت با یکدیگر مورد مقایسه قرار گرفته‌اند.

در نقشه‌ سبز رنگ که فراگیری پوشش سازمان تامین اجتماعی را برای ساکنان استان‌های مختلف ایران نشان می‌دهد چگالی بیشتر رنگ سبز به معنی فراگیری بیشتر سازمان تامین اجتماعی در استان است. مطابق این نقشه ساکنان مناطق مرکزی ایران (یزد، اصفهان، سمنان و …) و همچنین استان‌هایی که دارای منابع نفت و گاز هستند (خوزستان و بوشهر)، نسبت به ساکنان سایر استان‌ها بیشتر از بیمه تامین اجتماعی استفاده می‌کنند.

در نقشه‌ نارنجی رنگ که فراگیری پوشش سازمان بیمه سلامت را برای ساکنان استان‌های مختلف ایران نشان می‌دهد چگالی بیشتر رنگ نارنجی به معنی فراگیری بیشتر بیمه سلامت در استان است. مطابق این نقشه ساکنان مناطق حاشیه‌ای ایران (سیستان و بلوچستان، خراسان شمالی، آذربایجان غربی و …)، نسبت به ساکنان سایر استان بیشتر از بیمه تامین سلامت استفاده می‌کنند.

برای بررسی مقایسه‌ای استان‌ها می‌توانید از نمودار میله‌ای زیر هم استفاده کنید. این نمودار درصد افراد تحت پوشش سازمان تامین اجتماعی را به ترتیب استان نشان می‌دهد (رنگ سبز). برای هر استان یک نمودار میله‌ای به رنگ نارنجی هم تهیه شده است که درصد افراد تحت پوشش سازمان بیمه سلامت را در استان بیان می‌کند.

کمترین پوشش سازمان تامین اجتماعی برای ساکنان استان سیستان و بلوچستان است. درحالی که تقریبا ۸۰ درصد افراد ساکن در استان یزد تحت پوشش تامین اجتماعی قرار دارند، این رقم برای افرادی که در سیستان و بلوچستان زندگی می‌کنند فقط ۲۷ درصد است.

رابطه بین پوشش بیمه تامین اجتماعی و بیمه سلامت در استان‌های ایران

برای بررسی رابطه بین این دو شاخص، یعنی پوشش سازمان تامین اجتماعی و پوشش بیمه سلامت در استان‌های ایران، ‌از نمودار زیر و خط روند رگرسیون (خط سبز رنگ) استفاده شده است. به صورت خیلی ساده شده این خط بیان می‌کند که پوشش بیمه سلامت در هر استان تا چه حد با پوشش بیمه خدمات اجتماعی در استان رابطه دارد. انتظار ما بر اساس نمودارهای پیشین این است که هر میزان پوشش بیمه اجتماعی برای ساکنان یک استان بیشتر باشد، پوشش بیمه سلامت برای ساکنان استان کمتر خواهد بود. خط سبز رنگ تقریبا بیانگر چنین امری است. همانطور که در نمودار مشخص است تقریبا یک رابطه خطی بین درصد افراد تحت پوشش این دو شاخص در استان‌های مختلف ایران برقرار است.

تنها استانی که در اینجا به عنوان استان خارج از محدوده نسبت به بقیه استان‌ها (Outlier) به حساب می‌آید استان البرز است. شما می‌توانید در این نقشه با اضافه و کم کردن استان‌های مختلف، مشاهده کنید که خط سبز رنگ تا چه حد استان‌هایی را که مورد نظر شما هستند از منظر رابطه بین این دو متغیر نمایندگی می‌کند.

طبقه‌بندی استان‌های ایران بر اساس شاخص توسعه انسانی و پوشش بیمه سلامت در استان

برای طبقه‌بندی استان‌ها بر اساس میزان استفاده از یکی از دو شاخص، باید شاخص دیگری در نظر گرفته شود که بر اساس آن بتوان ادعا (یا فرض) کرد چرا مثلا ساکنان یک استان، بیشتر از بیمه تامین اجتماعی استفاده می‌کنند و کمتر از بیمه سلامت و یا برعکس. برای این منظور شاخص توسعه انسانی که شاخص توسعه‌یافتگی به حساب می‌آید با شاخص پوشش سازمان بیمه سلامت در استان‌ها مورد مقایسه قرار گرفته و استان‌های ایران بر این اساس در نمودار زیر به دو طبقه یا خوشه تقسیم شده‌اند (ما به صورت معمول، استان‌ها را به چهار طبقه تقسیم می‌کنیم. در اینجا برای سادگی کار، استان‌ها به دو طبقه تقسیم شده‌اند).

همانطور که نمودار پایین نشان می‌دهد به هر میزان که یک استان، بیشتر توسعه یافته باشد، میزان استفاده از بیمه سلامت در استان کمتر است. به عنوان مثال در قسمت بالای سمت چپ این نمودار (خوشه اول، رنگ بنفش)، استان‌هایی مانند تهران، اصفهان، بوشهر یا خوزستان قرار دارند که شاخص توسعه انسانی در آنها از خط متوسط میانگین استان‌های کشور بیشتر است (بالای نمودار). با اینحال مقدار درصد پوشش بیمه سلامت در این استان‌ها از متوسط استان‌های کشور کمتر است (سمت چپ نمودار).

در طبقه یا خوشه دوم استان‌هایی مانند سیستان و بلوچستان یا کردستان قرار دارند که پوشش بیمه سلامت در آنها از متوسط کشور بیشتر است (سمت راست نمودار). اما مقدار توسعه انسانی در این استان‌ها از متوسط کشور کمتر است (سمت پایین نمودار). این استان‌ها در نمودار با رنگ نارنجی متمایز شده‌اند.

طبقه‌بندی استان‌های ایران بر اساس شاخص توسعه انسانی و پوشش بیمه سلامت در روستاهای استان – مورد خوزستان

استفاده از توسعه انسانی به عنوان شاخص مبنا، می‌تواند گمراه‌کننده هم باشد. چون استان‌هایی که به دلایلی مانند منابع طبیعی (نفت، گاز و …) یا نزدیکی به آب و وجود بندر، باعث سرمایه‌گذاری در آنها شده است، منطقا می‌توانند توسعه انسانی بیشتری نسبت به سایر مناطق که از چنین امکاناتی برخودار نیستند داشته باشند.

اگر توسعه در کشور و استان‌ها همسان باشد، می‌توانیم فرض کنیم که توسعه در شهرهای مختلف یا طبقه‌بندی مکان‌های مختلف در یک استان (مانند روستا یا شهر) هم از روند کلی تبعیت می‌کند. یعنی به عنوان مثال اگر ساکنان استان خوزستان بیشتر از خدمات سازمان تامین اجتماعی (نسبت به سازمان بیمه سلامت) استفاده می‌کنند در روستاهای استان خوزستان هم چنین روندی برقرار است. به همین منظور میزان شاخص توسعه انسانی در هر استان با میزان استفاده از خدمات سازمان بیمه سلامت در روستاهای استان از طریق نمودار زیر مورد مقایسه گرفته است تا ببینیم آیا تغییری در طبقه‌بندی پیشین حاصل می‌شود یا نه.

همانطور که نمودار پایین نشان می‌دهد از یازده استانی که در نمودار پیشین در طبقه یا خوشه اول قرار داشتند، سه استان خوزستان، قزوین و مرکزی در طبقه‌بندی جدید (بر اساس روستاها) در طبقه یا خوشه دوم قرار می‌گیرند.

در استان قزوین میزان استفاده از بیمه سلامت در روستاها در قسمت حاشیه‌خورده سمت چپ نمودار (حاشیه عمودی) قرار دارد. یعنی میزان استفاده از بیمه سلامت در روستاها در این استان هنوز از رقم متوسط استان‎های کشور، کمتر اما در فاصله اطمینان ۹۵ درصد قرار گرفته است.

در استان مرکزی میزان استفاده از بیمه سلامت در روستاها در قسمت حاشیه‌خورده سمت راست (حاشیه عمودی) نمودار قرار دارد. یعنی میزان استفاده از بیمه سلامت در روستاها در این استان از رقم متوسط استان‌های کشور بیشتر است اما هنوز در فاصله اطمینان ۹۵ درصد قرار گرفته است.

این تنها استان خوزستان است که میزان استفاده از بیمه سلامت در روستاهای آن نسبت به کل استان بسیار بیشتر است. همانطور که نمودار نشان می‌دهد، میزان استفاده از بیمه سلامت در روستاها در این استان از رقم متوسط استان‌های کشور بسیار بیشتر و از حاشیه فاصله اطمینان ۹۵ درصد هم فراتر است.

استفاده بیشتر از خدمات بیمه سلامت به معنی استفاده کمتر از خدمات سازمان تامین اجتماعی و در نتیجه توسعه‌یافتگی کمتر است. یعنی با اینکه استان خوزستان نسبتا توسعه یافته به حساب می‌آید اما این توسعه‌یافتگی همسان نیست و از روند کلی کشوری برای توسعه متوازن تبعیت نمی‌کند. به همین دلیل در روستاهای استان خوزستان این توسعه نمود ندارد. احتمالا یکی از دلایلی که می‌تواند در اینجا مورد فرض قرار گیرد این است که شاخص توسعه‌یافتگی این استان نتیجه وجود منابع طبیعی نفت و گاز است که البته بیشتر در شهرها نمود پیدا می‌کند تا روستاها. این فرض البته باید با متغیرهای بیشتر به آزمون گذاشته شود که خارج از محدوده این مقاله است.

مقایسه شاخص‌های مرتبط با سازمان تامین اجتماعی و سازمان بیمه سلامت در استان‌های ایران

در نمودار زیر شما می‌توانید با انتخاب شاخص‌های مرتبط با سازمان تامین اجتماعی و سازمان بیمه سلامت که در این مقاله مورد استفاده قرار گرفته است، استان‌های مختلف ایران را با یکدیگر مقایسه کنید.

نمودار به صورت نزولی برای استان‌ها و بر اساس شاخص مورد نظر مرتب شده است.

توضیحات

• عدد‌های مرتبط با شاخص‌های آماری در این مقاله از سالنامه آماری سال ۱۴۰۰ که توسط مرکز آمار ایران ارائه شده، استخراج شده است.
• عددهای شاخص‌هایی که در این مقاله مورد استناد قرار گرفته بر اساس داده‌هایی است که توسط موسسه گلوبال دیتا لب تهیه شده و ارقام آن از سال ۱۳۶۹ تا سال ۱۴۰۰، به تفکیک استان‌های ایران (و در اکثر سال‌ها به تفکیک زن و مرد) قابل دسترس است.
• فایل خام داده‌ها از طریق فایل گت‌هاب مرتبط با این مقاله قابل دسترس است.
• در طبقه‌بندی استان‌ها ما از آنالیز واریانس و آماره F استفاده کردیم. خروجی جداول، در فایل گت‌هاب مرتبط با این مقاله قابل دسترسی است.
• برای ارتباط بین دو متغیر میزان پوشش بیمه سلامت و تامین اجتماعی، ضریب همبستگی پیرسون مورد استفاده قرار گرفته است. خروجی جداول، در فایل گت‌هاب مرتبط با این مقاله قابل دسترسی است.

به دلیل عدم به روز رسانی آمار جمعیت روستاها در سال ۱۴۰۰ از رقم جمعیت روستایی هر استان بر اساس آمار سرشماری سال ۱۳۹۵ استفاده است. به همین دلیل عدد مرتبط با درصد پوشش بیمه سلامت در روستاها ممکن است از عدد صد فراتر رود.