آرش غفوری ۱۰ دی ۱۳۹۸
اقتصاد ایران از سال ۱۳۸۷ فراز و نشیب‌های بسیاری داشته است و شاخص تورم و برابری نرخ دلار و ریال نقش بسیار زیادی در این نوسانات ایفا کرده‌اند. ارزشِ حساب‌های پس‌انداز، یکی از شاخص‌هایی است که می‌توان با آن وضعیت اقتصادی شهروندان را ارزیابی کرد. بررسی آماری این حساب‌ها نشان می‌دهند که پس اندازِ ایرانیان طی سالهای اخیر کاهش پیدا کرده‌اند. این امر در سال ۱۳۹۶ به نحو قابل توجهی قابل مشاهده است.
تحلیل اطلاعات آماریِ بودجه خانوارهای ایرانی نشان می‌دهد که رقم ریالی حساب‌های پس‌انداز، برای شهروندانی که دارای اینگونه حساب‌ها بوده‌اند، از سال ۱۳۷۷ تا سال ۱۳۸۳ به طور مرتب افزایش پیدا کرده است. رقمِ ریالی حساب‌های پس‌انداز پس از یک دوره متغیر بین سالهای ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۹ دوباره از سال ۱۳۹۰ تا سال ۱۳۹۴ افزایش داشت. اما اگر شاخص تورم و برابری نرخ دلار و ریال را در نظر بگیریم مشاهده می‌کنیم که در واقع ارزش دلاری حساب‌های پس‌انداز شهروندان ایرانی کاهش پیدا کرده و این امر به خصوص در سال ۱۳۹۶ بسیار برجسته است.
سال ۱۳۹۱ و کاهش ۲۶۰ دلاری
بگذارید برای شروع به سال ۱۳۹۱ برویم. اگر این سال را با سال پیش از آن یعنی ۱۳۹۰ مقایسه کنیم، می‌بینیم که افراد دارای حساب پس‌انداز به طور متوسط یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان، بیشتر پس‌انداز داشته‌اند. با این وجود اگر متوسط نرخ برابری دلار و ریال را در این دو سال در تحلیل خودمان در نظر بگیریم، می‌بینیم که در واقع در سال ۱۳۹۱، شهروندان ایرانی ۱۹۵ دلار کمتر از سال ۱۳۹۰ پس انداز کرده‌اند. این رقم با محاسبه نرخ تورم سال ۱۳۹۱- که تقریبا برابر با ۳۰ درصد است – به میزان ۲۶۰دلار می‌رسد.
این نمودار در تلفن همراه به خوبی نمایان نمی‌شود
مقایسه سال ۱۳۹۶ و سالهای پیش از آن
چنین سناریویی (یعنی کاهش ارزی مقدار پس‌انداز) در سالهای ۱۳۷۷ و ۱۳۷۸ نیز در مقیاسی کوچک‌تر اتفاق افتاد. برای آن که تصور بهتری از نقش تورم و نرخ برابری دلار و ریال داشته باشیم، می‌توانیم سال ۱۳۹۶ (آخرین سالی که اطلاعات حساب‌های پس انداز شهروندان ایرانی موجود است) را با سالهای پیش از آن مقایسه کنیم. در این سال، ایرانیها تقریبا چهار میلیون و ۷۰۰ هزار تومان به صورت متوسط در حساب‌های پس‌اندازِ خود ذخیره داشتند که این رقم در مقایسه با ۱۵ سال قبل یعنی سال ۱۳۸۱، تقریبا ۵ برابر شده است. این در حالی است که با در نظر گرفتن شاخص تورم و محاسبه پس‌انداز به صورت دلاری می‌بینیم که حساب پس انداز ایرانیها در سال ۱۳۹۶ برابر با ۱۰۵۲ دلار و تقریبا برابر با رقم سال ۱۳۸۱، یعنی ۱۰۴۶ دلار است. یعنی در حالی که ذخیره ریالی شهروندانی که دارای حساب پس‌انداز هستند طی این دو سال تقریبا ۵ برابر شده است، از لحاظ دلاری و با در نظر گرفتن نرخ تورم، طی این ۱۵ سال در بهترین حالت تغییر چندانی حاصل نشده است (بدیهی است که برای تحلیل دقیق‌تر باید نرخ تورم به صورت ترکیبی محاسبه شود. در اینجا صرفا برای فهم ساده‌تر موضوع، از این روش محاسباتی استفاده شده است).
برای مردم ایران سال ۱۳۹۶ از لحاظ اقتصادی بسیار شکننده بود. بعد از افزایش رقم حساب‌های پس‌انداز طی سالهای ۹۴ و ۹۵، متوسط حساب پس‌انداز ایرانیها در سال ۱۳۹۶ با کاهش چشمگیری مواجه شد. درنمودار بالا مشاهده می‌کنیم که در ۲۰ سال اخیر، ۸ بار دیگر هم مقدار پس‌انداز نسبت به سال پیشین دچار کاهش شده است. اما سال ۱۳۹۶ وضعیت کاملا متمایزی از تمام تجربه‌های پیشین دارد.
کاهش مقدار پس‌انداز در سطح استانی
برای تحلیل بیشتر، در اینجا، من کاهش مقدار پس‌انداز شهروندان را در سال ۱۳۹۶ به تفکیک استان‌ها هم بررسی کرده‌ام. همانطور که نمودارهای پایین نشان می‌دهند، شهروندان استان‌های گیلان، خوزستان و ایلام نسبت به سایر استان‌ها با کاهش پس انداز بیشتری مواجه شده‌اند. ایرانیها در استان‌های مختلف به طور متوسط در سال ۱۳۹۶، به میزان ۶۶۲ دلار نسبت به سال قبل از آن، کمتر پس‌انداز داشته‌اند و در این میان، شهروندان ۱۴ استان، پایین تر از خط میانگین کاهش پس‌انداز هستند. تنها در ۶ استان، شهروندان دارای حساب پس‌انداز، در سال ۹۶ رقمی بیشتر از سال ۹۵، پس‌انداز داشته‌اند که در میان آنان، استان البرز رتبه اول را به خود اختصاص می‌دهد. مقایسه کاهش مقدار پس‌انداز شهروندان در سال ۱۳۹۶ با سالهای دیگری که حساب‌های پس‌انداز با کاهش چشمگیر مواجه بوده‌اند – از جمله سالهای ۱۳۷۷، ۱۳۸۷ و ۱۳۹۱- بیانگر این واقعیت است که سال ۱۳۹۶ از سالهای دیگر، وضعیت بدتری داشته است.
این نمودار در تلفن همراه به خوبی نمایان نمی‌شود
مقدار پس‌انداز در سطح استانی در ۲۰ سال گذشته
نقشه زیر، کاهش مقدار پس‌انداز ایرانیها را در سال ۱۳۹۶ در استان‌های مختلف نشان می‌دهد. همچنین در جدول پایین نقشه، می‌توانید رقم پس‌انداز را به تفکیک استان در ۲۰ سال گذشته مشاهده کنید.
اطلاعات حساب‌های پس‌انداز شهروندان در سالهای ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸، تاکنون منتشر نشده است. با توجه به جهش قابل ملاحظه قیمت دلار و همچنین نرخ بالای تورم، انتظار می‌رود که مقدار کاهش رقم پس‌انداز، طی این سال‌ها، از سال ۱۳۹۶ هم چشمگیرتر باشد.
